Projektowana ustawa o zmianie ustawy o emeryturach pomostowych oraz o niektórych innych ustaw wychodzi naprzeciw oczekiwaniom społecznym oraz realizuje postulaty organizacji związków zawodowych.

 Proponowane zmiany dotyczą:

• uchylenie wygaszającego charakteru emerytur pomostowych;
• wprowadzenia szczególnej regulacji dotyczącej zabezpieczenia w sprawach z zakresu prawa pracy, w których pracownik podlegający szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia dochodzi roszczenia o uznanie wypowiedzenia stosunku pracy za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy;
• podwyższenie rocznego limitu odliczenia od dochodów wydatków z tytułu składek członkowskich zapłaconych na rzecz związków zawodowych w roku podatkowym;
• rozszerzenie katalogu składników wynagrodzenia, które nie są uwzględniane przy obliczaniu wysokości wynagrodzenia pracownika porównywanego z wysokością minimalnego wynagrodzenia za prace, o dodatek za szczególne warunki pracy przysługujący pracownikowi z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia, pracy związanej z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym lub pracy szczególnie niebezpiecznej, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, układzie zbiorowym pracy, innym opartym na ustawie porozumieniu zbiorowym.

Uchylenie wygaszającego charakteru emerytur pomostowych

Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 164 – zwana dalej „ustawą o emeryturach pomostowych”) reguluje przede wszystkim warunki: nabywania prawa do świadczenia okresowego w postaci emerytury pomostowej, rodzaje prac w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze, których wykonywanie uprawnia do emerytury pomostowej, oraz zasady odprowadzania składek na Fundusz Emerytur Pomostowych (dalej FEP), z którego co do zasady, finansowana jest emerytura pomostowa oraz obowiązku Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (dalej ZUS) i płatników składek w zakresie tworzenia i prowadzenia centralnego rejestru i wykazu stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz centralnego rejestru i ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Podkreślenia wymaga fakt, że w 14-letnim okresie obowiązywania ustawy o emeryturach pomostowych dokonane dotychczas w niej zmiany miały przede wszystkim charakter dostosowawczy i były związane z wejściem w życie nowych przepisów z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Po raz pierwszy modyfikacja jej regulacji o podstawowym znaczeniu dokonana została przepisami ustawy z dnia 9 marca 2022 r. o zmianie ustawy o emeryturach pomostowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2022 r., poz. 755) i dotyczyła zmiany przesłanki rozwiązania stosunku pracy w warunek realizacji prawa do emerytury pomostowej – podobnie jak to ma miejsce na gruncie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej FUS).

Rozszerzone zostały również kompetencje Państwowej Inspekcji Pracy w procesie kontroli kwalifikowania prac jako prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

W ostatnim czasie w przestrzeni publicznej pojawił się szczególnie akcentowany przez związki zawodowe, ale także osoby wykonujące prace w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze, postulat zniesienia wygasającego charakteru emerytur pomostowych.

Rozpatrując ww. postulat a także fakt, iż zakładany w momencie wprowadzania przepisów ustawy o emeryturach pomostowych postęp technologiczny nie poprawił warunków pracy w stopniu upoważniającym do stwierdzenia, że warunki szkodliwe zostały w całości wyeliminowane, o czym dodatkowo świadczy liczba pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach i o szczególnym charakterze, zasadnym jest zniesienie wymogu wykonywania pracy przed dniem 1 stycznia 1999 r., jako warunku nabycia prawa do emerytury pomostowej.

Wprowadzenie szczególnej regulacji dotyczącej zabezpieczenia w sprawach z zakresu prawa pracy.

Ustawodawca proponuje, aby art. 477² § 2 Kodeksu Postępowania Cywilnego (dalej k.p.c.) zawierał jednoznaczną dyrektywę adresowaną do sądu co do konieczności nałożenia na pracodawcę w wyroku uznającym wypowiedzenie umowy o pracę za bezskuteczne albo przywracającym pracownika do pracy, obowiązku dalszego zatrudniania pracownika do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.

W projektowanym art. 755⁵ § 1 k.p.c. ustawodawca wprowadza szczególną regulację dotyczącą zabezpieczenia w sprawach z zakresu prawa pracy, w których pracownik podlegający szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia dochodzi roszczenia o uznanie wypowiedzenia stosunku pracy za bezskuteczne lub o przywrócenie do pracy.  Ustawodawca uważa, że za wzmożoną ochroną trwałości stosunku pracy pracowników szczególnie chronionych w prawie procesowym stoi konieczność przeciwstawienia się skutkom długotrwałych procesów sądowych, które odrealniają materialne gwarancje ochrony trwałości stosunku pracy. Jednocześnie nie można pominąć aspektu społecznego, który leży u podstawy udzielania szczególnej ochrony. Przykładowo w przypadku działaczy związkowych i innych członków przedstawicielstw pracowniczych (np. rady pracowników, europejskiej rady zakładowej, społecznych inspektorów pracy) celem udzielenia gwarancji stabilności zatrudnienia jest zagwarantowanie niezależnej, samorządnej i niezakłóconej działalności związku zawodowego czy innego przedstawicielstwa pracowniczego czy też potrzeba utrzymania spokoju społecznego w zakładzie pracy.

W projektowanej zmianie ustawodawca proponuje, aby w tego rodzaju sprawach sąd na wniosek uprawnionego na każdym etapie postępowania udzielał zabezpieczenia przez nakazanie dalszego zatrudnienia pracownika podlegającego szczególnej ochronie przez pracodawcę do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. Zdaniem ustawodawcy takie uregulowania powinny wzmocnić pozycję pracownika podlegającego szczególnej ochronie przed rozwiązaniem stosunku pracy za wypowiedzeniem lub bez wypowiedzenia.

Podwyższenie rocznego limitu odliczenia od dochodów z tytułu składek członkowskich zapłaconych na rzecz związków zawodowych w roku podatkowym.

Ustawodawca w proponowanej zmianie przepisu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych proponuje podwyższenie rocznego limitu odliczenia od dochodu wydatków z tytułu składek członkowskich zapłaconych na rzecz związków zawodowych w roku podatkowym z kwoty 500,00 zł do kwoty 840,00 zł. Proponowane rozwiązanie będzie miało zastosowanie do dochodów (przychodów) uzyskanych od dnia 1 stycznia 2023 r.

Należy pamiętać, że prawa i obowiązki członków związku zawodowego szczegółowo regulują przepisy statutu. Jednym z obowiązków członka związku zawodowego jest opłacanie składek członkowskich. Zdaniem ustawodawcy proponowane podwyższenie limitu odliczenia ma zwiększyć zainteresowanie obywateli działalności społeczną na rzecz poprawy warunków pracy poprzez członkostwo w związkach zawodowych.

Odliczenie z tytułu opłacania składek członkowskich w związkach zawodowych zostało wprowadzone od stycznia 2022 r., początkowo z rocznym limitem 300,00 zł, a następnie od 1 lipca 2022 r. limit ten podwyższono do 500,00 zł. Przy czym limit ten miał zastosowanie w odniesieniu do dochodów uzyskanych od 1 stycznia 2022 r. Zatem podatnicy po raz pierwszy zastosowali ulgę w zeznaniach podatkowych za 2022 r.

Rozszerzenie katalogu składników wynagrodzenia, które nie są uwzględniane przy obliczaniu wysokości wynagrodzenia pracownika porównywanego z wysokością minimalnego wynagrodzenia za pracę, o dodatek za szczególne warunki pracy przysługujący pracownikowi z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia, pracy związanej z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym lub pracy szczególnie niebezpiecznej, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, układzie zbiorowym pracy, innym opartym na ustawie porozumieniu zbiorowym.

Zdaniem ustawodawcy celem wprowadzenia ww. zmian jest zapewnienie bardziej sprawiedliwego i przejrzystego kształtu minimalnego wynagrodzenia za pracę, poprawa sytuacji pracowników otrzymujących wynagrodzenie na najniższym poziomie, a także ochrona osób najniżej zarabiających.

Mając na uwadze postulowana przez stronę społeczną konieczność modyfikacji obecnego kształtu minimalnego wynagrodzenia za pracę, a zarazem biorąc pod uwagę obligatoryjne dodatkowe skutki finansowe dla pracodawców, wpływ na finanse publiczne oraz na rynek pracy, ustawodawca zdecydował o etapowym wprowadzeniu zmian. Pierwszym etapem było wyłączenie z dniem 1 stycznia 2017 r. z zakresu składnikowego minimalnego wynagrodzenia za prace dodatku do wynagrodzenia za pracę w porze nocnej, a następnie z dniem 1 stycznia 2020 r. dodatku za staż pracy.

Ustawodawca proponuje, aby projektowane przepisy weszły w życie z dniem 1 stycznia 2024 r. z wyjątkiem podwyższenie rocznego limitu odliczenia od dochodów z tytułu składek członkowskich zapłaconych na rzecz związków zawodowych w roku podatkowym, które mają zastosowanie do dochodów uzyskanych od 1 stycznia 2023 r.

Stan procesu legislacji:

Ustawa uchwalona przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 czerwca 2023 r., skierowana do rozpatrzenia przez Senat Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 20 czerwca 2023 r.

Autor: Piotr Rykowski