Sprawdzenie liczby członków innej organizacji związkowej, która funkcjonuje równolegle w podmiocie kontrolowanym, nie należy do kompetencji inspektora pracy, warto jednak być przygotowanym na tego typu pytania.
W toku prowadzonych czynności kontrolnych partnerzy społeczni podnoszą nieraz kwestie, które pozostają poza kompetencją organów Państwowej Inspekcji Pracy. Zgodnie z obowiązującymi przepisami zagadnienie dotyczące sprawdzenia liczebności innej organizacji związkowej, która funkcjonuje równolegle w kontrolowanym podmiocie, nie należy do kompetencji inspektora pracy. Warto jednak udzielić w tym zakresie informacji i zapoznać partnerów z procedurą podważenia liczebności organizacji związkowej.
Związki zawodowe mają obowiązki względem pracodawcy, a niewywiązywanie się z nich bywa przedmiotem postępowań i orzeczeń sądowych. Przykładem jest nieprzedstawienie przez zakładową organizację związkową informacji półrocznej, co powoduje, że czynności podjęte przez pracodawcę bez wymaganego współdziałania z tą organizacją nie są wadliwe, aż do dnia przedstawienia tej informacji (uchwala SN z 20 grudnia 2012 г., III PZP 7/12). Ponadto pracodawca może podejmować samodzielnie wszelkie czynności z zakresu indywidualnego i zbiorowego prawa pracy, jak gdyby związek zawodowy w ogóle nie istniał, z upływem 10. dnia po zakończeniu półrocza, w którym miał uzyskać informację, o której mowa w art. 251 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych (wyrok WSA w Bydgoszczy z 9 marca 2016 г., II SA/Bd 58/16).
Obowiązek informacyjny
Zakładowa organizacja związkowa ma obowiązek przekazywania pracodawcy informacji o liczbie członków. Informacja ta nie zawiera personaliów członków, a jedynie dane liczbowe. Obowiązek ten powinien być realizowany co 6 miesięcy, w terminie do 10. dnia miesiąca następującego po 30 czerwca i 31 grudnia. Zgodnie z art. 251 ust. 2 ustawy o związkach zawodowych (dalej: u.z.z.) przedmiotowa informacja powinna obejmować stan na dzień 30 czerwca i 31 grudnia. Organizacje związkowe, które powstały w trakcie roku, są zobowiązane do przekazania pracodawcy informacji o liczbie członków w terminie do 2 miesięcy od dnia powstania, według stanu na dzień przekazania informacji. W świetle art. 251 ust. 3 u.z.z. przywołana zasada nie wyłącza ogólnego obowiązku złożenia pracodawcy informacji o liczebności według stanu na dzień 30 czerwca i 31 grudnia.
Niewywiązanie się z opisanego obowiązku wywołuje istotne konsekwencje, bowiem na mocy art. 251 ust. 6 u.z.z. organizacji związkowej, która w terminie nie złoży informacji o liczbie swoich członków, nie przysługują uprawnienia zakładowej organizacji związkowej do czasu wykonania tych obowiązków, choćby liczyła więcej niż 10 uprawnionych członków. W konsekwencji organizacja związkowa nie posiada uprawnień do podejmowania działań dotyczących zarówno zbiorowych interesów pracowniczych, np. wszczynania sporu zbiorowego czy konsultowania aktów prawa zakładowego, jak i indywidualnych interesów pracowniczych, np. konsultowania zamiaru rozwiązania umowy o pracę, wyrażania zgody na zakończenie stosunku pracy ze szczególnie chronionym działaczem związkowym. Zatem pracodawca może po 10 dniach od upływu 6 miesięcy, kiedy to miał otrzymać informację o liczbie członków organizacji związkowej, podejmować samodzielnie wszelkie działania dotyczące indywidualnego i zbiorowego prawa pracy tak, jakby organizacja związkowa nie funkcjonowała w jego zakładzie pracy. W celu odzyskania uprawnień zakładowej organizacji związkowej niezbędne jest dopełnienie obowiązku informacyjnego. Po złożeniu pracodawcy informacji o liczbie członków zakładowa organizacja związkowa ponownie korzysta ze wszystkich swoich uprawnień. Jednak czynności podjęte przez pracodawcę bez współdziałania z organizacją związkową, przed dopełnieniem przez nią obowiązku informacyjnego, są prawidłowe i skuteczne, nawet jeżeli z przekazanej informacji wynika, że w tym czasie organizacja związkowa liczyła więcej niż 10 osób.
Przynależność do wielu związków
Nie można wykluczyć sytuacji, że jedna osoba będzie należała do kilku związków zawodowych. W takim przypadku może być ona uwzględniona przy ustalaniu liczebności tylko jednego związku zawodowego (art. 251 ust. 5 u.z.z.), ustawodawca nie wskazał jednak, jak należy ustalić, do którego związku zawodowego należy zakwalifikować daną osobę. Najwłaściwsze będzie rozwiązanie, by sam członek zadeklarował przy ustaleniu liczebności, w którym związku chciałby być uwzględniony. Jeśli stosownej deklaracji nie dokona, nie należy go uwzględniać przy ustalaniu liczebności któregokolwiek ze związków zawodowych. Tylko takie rozwiązanie pozwoli bowiem zapobiec kolizji z wymaganiami stawianymi przez obowiązujące przepisy.
Informacja o liczbie członków związku zawodowego nie powinna zawierać danych imiennych. W związku z tym pracodawcy miewają wątpliwości, czy dane liczbowe przekazane przez organizacje związkowe odpowiadają rzeczywistości. Nowe przepisy dają im możliwość wszczęcia w tym zakresie procedury weryfikacyjnej polegającej na zgłoszeniu przez pracodawcę pisemnego zastrzeżenia co do liczebności danej zakładowej organizacji związkowej w terminie 30 dni od dnia przedstawienia przez organizację informacji o swojej liczebności (art. 251 ust. 7 u.z.z.). Zastrzeżenie jest składane bezpośrednio do organizacji związkowej, której dotyczy. Z jego treści powinno jasno wynikać, że jest dokonywane w ramach procedury weryfikacyjnej przewidzianej w ustawie o związkach zawodowych, na przykład poprzez powołanie się na odpowiedni przepis. Zastrzeżenie musi mieć formę pisemną, wykluczone jest przesyłanie go za pośrednictwem poczty elektronicznej lub zgłaszanie ustnie. Ponadto powinno być podpisane przez pracodawcę lub osobę upoważnioną przez pracodawcę do reprezentowania w stosunkach ze związkami zawodowymi.
Weryfikacja w sądzie
W przypadku wniesienia zastrzeżeń przez pracodawcę co do liczby członków danej organizacji związkowej organizacja ma 30 dni od dnia ich przekazania na wystąpienie do sądu z wnioskiem o ustalenie liczby członków. Wniosek powinien zostać złożony przez związek zawodowy do sądu rejonowego – sądu pracy właściwego ze względu na siedzibę pracodawcy. Jeżeli związek nie podejmie takich czynności, z upływem ostatniego dnia wskazanego terminu traci wszelkie uprawnienia przyznane organizacji związkowej. W przypadku międzyzakładowych organizacji związkowych wniosek może być złożony do sądu właściwego dla któregokolwiek z pracodawców objętych działalnością organizacji międzyzakładowej. We wniosku należy zawrzeć dowody potwierdzające, że informacje o liczbie członków przekazane pracodawcy są prawdziwe, przede wszystkim deklaracje członkowskie lub imienną listę członków z ich podpisami.
Sąd prowadzi postępowanie z wniosku organizacji związkowej w trybie nieprocesowym (art. 251 ust. 8 u.z.z.) przy zastosowaniu przepisów art. 506-525 Kodeksu postępowania cywilnego. W toku postępowania sąd ma prawo żądać od wnioskodawcy lub uczestników przedstawienia dowodów oraz złożenia wyjaśnień i informacji. Oprócz organizacji związkowej i pracodawcy w postępowaniu może wziąć udział również inna organizacja związkowa działająca u pracodawcy. Podmioty te uprawnione są do przedstawienia swojego stanowiska i przedkładania dowodów dotyczących informacji przekazanych przez organizację związkową, której liczba członków jest weryfikowana przez sąd.
Z uwagi na zasadę niezależności związkowej ustawodawca ograniczył prawo dostępu do danych osobowych członków związku zawodowego. W świetle art. 251 ust. 10 u.z.z., oprócz organizacji związkowej, z danymi osobowymi może zapoznać się jedynie sąd. Takie ograniczenie podmiotów uprawnionych do dostępu do personaliów związkowców ma zapobiec wykorzystaniu przez pracodawcę procedury weryfikacji do zdobycia informacji o członkach związków zawodowych. Ponadto dane o członkostwie w związkach zawodowych mają charakter danych osobowych wrażliwych. Od wydanego przez sąd orzeczenia przysługuje apelacja.
Zgodnie z art. 251 ust. 8 u.z.z. sąd ma 60 dni od dnia złożenia wniosku na wydanie orzeczenia w sprawie z wniosku organizacji związkowej o ustalenie liczby jej członków. Termin ten ma charakter wyłącznie instrukcyjny, co oznacza, że uchybienie temu terminowi nie wpływa na ważność orzeczenia ani nie pozwala przyjąć, że sąd przychylił się do któregokolwiek stanowiska.
Prawo wnoszenia zastrzeżeń odnośnie do danych o liczebności związku zawodowego przysługuje pracodawcy oraz innym działającym u niego związkom zawodowym. Aby umożliwić tym organizacjom dokonanie oceny prawdziwości informacji o liczbie członków związku zawodowego, pracodawca udostępnia te dane do wglądu na pisemny wniosek organizacji związkowej. Prawo do wglądu, a następnie wnoszenia zastrzeżeń, przysługuje wszystkim organizacjom związkowym, bez względu na to, czy mają status organizacji reprezentatywnej czy niereprezentatywnej.
Ciążący na organizacji związkowej obowiązek przedłożenia pracodawcy informacji o liczbie członków tej organizacji łączy się z określonymi konsekwencjami. Należy tutaj rozróżnić trzy możliwe do zaistnienia sytuacje:
- Zakładowa organizacja związkowa przedłożyła pracodawcy półroczną informację o liczbie swoich członków, a pracodawca zgłosił do niej pisemne zastrzeżenie, jednak organizacja nie wystąpiła do sądu z wnioskiem o ustalenie liczby jej członków.
- Zakładowa organizacja związkowa przedłożyła pracodawcy półroczną informację o liczbie swoich członków, pracodawca nie zgłosił pisemnego zastrzeżenia, w związku z czym organizacja nie wystąpiła do sądu z wnioskiem o ustalenie liczby jej członków.
- Zakładowa organizacja związkowa nie przedłożyła pracodawcy półrocznej informacji o liczbie swoich członków, a także nie wystąpiła do sądu z wnioskiem o ustalenie liczby jej członków.
Pierwsza sytuacja została uregulowana w art. 251 ust. 9 u.z.z., zgodnie z którym organizacji związkowej, która w terminie 30 dni od dnia zgłoszenia zastrzeżenia nie wystąpiła do sądu, nie przysługują uprawnienia zakładowej organizacji związkowej do czasu wykonania tego obowiązku. Zatem organizacja związkowa, wywiązując się z obowiązku przedłożenia pracodawcy półrocznej informacji o liczbie swoich członków, utrzymuje uprawnienia zakładowej organizacji związkowej pod warunkiem, że zrzesza co najmniej 10 członków spełniających kryteria wskazane w art. 251 ust. 1 u.z.z. Uprawnienia te przysługują organizacji związkowej, pomimo zgłoszenia pisemnego zastrzeżenia, aż do 30. dnia włącznie, licząc od dnia zgłoszenia zastrzeżenia. Z kolei od 31. dnia po zgłoszeniu zastrzeżenia zakładowa organizacja związkowa traci przysługujące jej uprawnienia. Aby je odzyskać, organizacja składa do sądu wniosek o ustalenie liczby jej członków. Uprawnienia przysługują jej ponownie od dnia złożenia wniosku. Podsumowując, konsekwencją sytuacji opisanej w punkcie pierwszym jest utrata uprawnień przysługujących organizacji związkowej, która to utrata jest jednak czasowa, a organizacja może odzyskać uprawnienia wraz ze złożeniem wniosku do sądu o ustalenie liczby jej członków.
W sytuacji opisanej w punkcie drugim należy przyjąć, że zakładowa organizacja związkowa, wywiązując się z obowiązku przedłożenia pracodawcy półrocznej informacji o liczbie swoich członków, utrzymuje uprawnienia organizacji związkowej przy zastrzeżeniu, że zrzesza co najmniej 10 członków spełniających kryteria wskazane w art. 251 ust. 1 u.z.z. W takiej sytuacji niezłożenie do sądu wniosku o ustalenie liczby członków zakładowej organizacji związkowej jest irrelewantne prawnie i nie skutkuje utratą uprawnień przez zakładową organizację związkową.
Przepis art. 251 ust. 6 u.z.z. odzwierciedla sytuację opisaną w punkcie trzecim. Zakładowej organizacji związkowej, która nie wywiązała się w terminie z obowiązku złożenia pracodawcy półrocznej informacji o liczbie swoich członków, nie przysługują uprawnienia zakładowej organizacji związkowej do czasu wykonania tego obowiązku. Podobnie jak w sytuacji drugiej niezłożenie do sądu wniosku o ustalenie liczby członków zakładowej organizacji związkowej nie wywołuje żadnych konsekwencji, ponieważ nie może on skutkować utratą uprawnień, które i tak nie przysługują organizacji.
W tym miejscu należy zaznaczyć, że na gruncie przepisu art. 251 u.z.z. sytuacja, w której zakładowa organizacja związkowa nie dopełniła obowiązku przedłożenia pracodawcy półrocznej informacji o liczbie swoich członków i jednocześnie zostało złożone pisemne zastrzeżenie odnośnie liczby członków tej zakładowej organizacji związkowej, jest prawnie irrelewantna.
Artykuł 251 ust. 7 u.z.z. stanowi, że pracodawca lub działająca u niego organizacja związkowa może zgłosić pisemne zastrzeżenie co do liczebności danej zakładowej organizacji związkowej w terminie 30 dni od dnia przedstawienia przez tę organizację informacji o liczbie swoich członków. Jednak w razie nieprzedstawienia przedmiotowej informacji pracodawcy ani działającej u niego organizacji związkowej nie przysługuje prawo do zgłoszenia zastrzeżenia co do liczebności organizacji związkowej. W przypadku zgłoszenia zastrzeżenia powinno ono pozostać bez dalszego biegu, a organizacja związkowa nie powinna podejmować żadnych czynności, w szczególności nie jest uprawniona do wystąpienia z wnioskiem do sądu o ustalenie liczby jej członków, chyba że uczyni to z własnej inicjatywy na gruncie przepisu art. 251 ust. 8 zd. 2 u.z.z.
Zgłoszenie zastrzeżenia w terminie 30 dni od dnia przedstawienia przez organizację informacji co do liczebności danej zakładowej organizacji związkowej (art. 251 ust. 7 u.z.z.) stanowi czynność w sprawach z zakresu prawa pracy. Należy przyjąć, że zastrzeżenie może zostać zgłoszone w imieniu pracodawcy przez osobę lub organ zarządzający tą jednostką lub przez inną wyznaczoną do tego osobę w myśl art. 31 § 1 k.p. Z kolei w imieniu organizacji związkowej zastrzeżenie może zgłosić organ uprawniony do jej reprezentacji na podstawie statutu tej organizacji związkowej. Zatem zastrzeżenie zgłoszone przez pracownika lub szeregowego członka działającej u pracodawcy organizacji związkowej nie może zostać uznane za zastrzeżenie w myśl art. 251 ust. 7 u.z.z. W związku z tym, iż zastrzeżenie co do liczebności danej zakładowej organizacji związkowej zgłaszane jest zakładowej organizacji związkowej, skuteczne zgłoszenie zastrzeżenia przysługuje tylko temu organowi zakładowej organizacji związkowej, który zgodnie ze statutem jest uprawniony do przyjmowania oświadczeń w imieniu tej organizacji. Wobec tego bezskuteczne będzie zgłoszenie przedmiotowego zastrzeżenia szeregowemu członkowi organizacji związkowej.
Okres karencji
Na zakończenie rozważań na temat obowiązków informacyjnych ciążących na organizacji związkowej należy wspomnieć o okresie karencji, który został wprowadzony przepisem art. 251 ust. 12 u.z.z. Zgodnie z treścią tej regulacji, jeżeli uprzednio zgłoszone przez pracodawcę lub zakładową organizację związkową, o której mowa w art. 251 ust. 7 u.z.z., zastrzeżenie co do liczebności danej zakładowej organizacji związkowej okazało się bezpodstawne, ponowne zgłoszenie przez te podmioty zastrzeżenia co do liczebności tej samej organizacji związkowej może nastąpić nie wcześniej niż po upływie roku od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie ustalenia liczby członków tej organizacji. Długość okresu karencji jest stała i wynosi rok, natomiast zmienny jest początek biegu tego okresu, który rozpoczyna się w dniu uprawomocnienia orzeczenia w sprawie ustalenia liczby członków zakładowej organizacji związkowej.
Przed uprawomocnieniem się przedmiotowego orzeczenia okres karencji nie obowiązuje, zatem zarówno pracodawca, jak i inna zakładowa organizacja związkowa mogą nadal zgłaszać zastrzeżenia odnośnie do liczebności danej zakładowej organizacji związkowej. W dniu uprawomocnienia się orzeczenia, w którym sąd stwierdza, że uprzednio zgłoszone zastrzeżenie jest bezpodstawne, rozpoczyna się bieg okresu karencji, co jednak nie unieważnia skutków nowo zgłoszonego zastrzeżenia, ponieważ zostało ono zgłoszone przed okresem karencji. W świetle regulacji art. 251 ust. 7 u.z.z. w okresie karencji zakazuje się podejmowania czynności związanych ze zgłoszeniem kolejnego zastrzeżenia, natomiast przepis nie reguluje kwestii skutków prawnych złożenia zastrzeżenia przed uprawomocnieniem się orzeczenia dotyczącego uprzednio zgłoszonego zastrzeżenia.
Zgodnie z art. 251 ust. 7 u.z.z. zastrzeżenie należy zgłosić w terminie 30 dni od dnia przedstawienia przez zakładową organizację związkową informacji o liczbie swoich członków. Ustawa o związkach zawodowych nie określa sposobu obliczania 30-dniowego terminu wskazanego w tym przepisie, zatem należy zastosować art. 110 k.c., który stanowi, że jeżeli ustawa oznacza termin, nie określając sposobu jego obliczenia, stosuje się przepisy art. 111-116 k.c. Trzeba więc przyjąć, że początkiem 30-dniowego terminu jest dzień następujący po dniu złożenia przez zakładową organizację związkową informacji o liczbie członków, a końcem ostatni (trzydziesty) dzień.
Kiedy zastrzeżenie jest skuteczne?
Kwestię ustalenia chwili złożenia i skuteczności zastrzeżenia dotyczącego liczby członków danej zakładowej organizacji związkowej reguluje art. 61 § 1 i art. 651 k.c. Uznaje się, że zastrzeżenie zostało złożone z chwilą, gdy doszło do odpowiedniej zakładowej organizacji związkowej w taki sposób, że organizacja ta mogła się zapoznać z jego treścią. Przedmiotowe zastrzeżenie może zostać doręczone organizacji związkowej osobiście lub za pośrednictwem podmiotów specjalizujących się w doręczaniu przesyłek, tj. pocztą lub kurierem. Trudności pojawiają się, gdy zakładowa organizacja związkowa podejmie czynności mające na celu nieodebranie zgłoszonego zastrzeżenia. W takiej sytuacji uzasadnione wydaje się zastosowanie domniemania zapoznania się z treścią oświadczenia, zgodnie z którym dwukrotne awizowanie przesyłki poleconej skutkuje domniemaniem faktycznym możliwości zapoznania się przez adresata z treścią oświadczenia (wyrok SN z 28 lutego 2002 r., III CKN 1316/00; wyrok SN z 20 stycznia 2004 r., II CK 358/02; wyrok SN z 20 listopada 2014 r., I PK 88/14). Rezultatem przyjęcia przedmiotowego domniemania jest przerzucenie na adresata, czyli zakładową organizację związkową, ciężaru dowodu braku możliwości zapoznania się z treścią oświadczenia (wyrok SN z 5 października 2005 r., I PK 37/05).
Autor: Marek Choczaj, starszy inspektor pracy, OIP Wrocław
Źródło: Inspektor Pracy – Miesięcznik PIP Nr 3 (493) 2024